خودکشی؛ تهدیدی کاملا جدی، خطرناک و آسیب زا

در اواسط فرودین سال 1402، خبر فوت کارگردان مشهور و محبوب ایرانی، کیومرث پوراحمد، همه را در بهت فرو برد. برخی منابع، خبر از خودکشی کیومرث پوراحمد میدهند. همین امر، بهانه ای شد تا زیما در این نوشته، به خودکشی و راههای جلوگیری از آن بپردازد.
سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که سالانه حدود 1 میلیون نفر بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. چه چیزی باعث می‌شود که بسیاری از افراد، مرگ را به زندگی ترجیح دهند؟ برای کسانی که در چنگال افسردگی و ناامیدی نیستند ، درک اینکه چه چیزی باعث می‌شود یک نفر خودکشی کند سخت است. وقتی کسی خودکشی میکند، آنقدر درد دارد که برای درمان آنها، هیچ گزینه دیگری نمی‌بیند و فکر میکند هیچ راهی برای حل مشکلاتش وجود ندارد.

خودکشی تلاشی ناامیدانه برای فرار از رنجی است که غیرقابل تحمل شده. کسی که خودکشی میکند، پر از احساس بیزاری از خود، ناامیدی و انزواست و بجز مرگ هیچ راهی برای تسکین دردهای خود نمیببیند.

البته بسیاری از این افراد، علی رغم این دیدگاه، برای خودکشی، عمیقا دچار تعارض هستند و آرزو میکنند کاش بجز خودکشی، راه دیگری وجود داشت تا بتوانند به درد و رنج خود پایان دهند. گروه روانشناسی زیما در این نوشته، درباره خودکشی، نشانه های تمایل به خودکشی، باورهای غلط درباره خودکشی و رفتار با فردی که قصد خودکشی دارد، صحبت می‌کند.

باورهای اشتباه رایج در مورد خودکشی

درباره خودکشی باورهای غلطی وجود دارد که لازم است آنها را بدانیم.

• باور اشتباه: افرادی که در مورد خودکشی صحبت می کنند واقعاً این کار را انجام نمی‌دهند.

واقعیت: تقریباً هرکسی که اقدام به خودکشی می‌کند، از قبل، سرنخ یا هشداری در این مورد، به اطرافیان خود داده است. روانشناسان توصیه میکنند، حتی اشاره غیرمستقیم به مرگ یا خودکشی را نادیده نگیرید. جملاتی مانند «وقتی من مردم از این رفتارت پشیمان می‌شوی»، «راهی برای حل شدن مشکلاتم نمی‌بنم»، “روزهای بعد از مرگ من را هم می‌بینی” و… اینکه این جملات چقدر لحن شوخی داشته باشند، مهم نیست؛ به هر حال یک هشدار جدی هستند و باید به آنها توجه کنیم.

• باور اشتباه: هر کسی که بخواهد خودش را بکشد باید دیوانه باشد.

واقعیت: اکثر افرادی که خودکشی میکنند، روان پریش یا دیوانه نیستند. آنها ناراحت، غمگین، افسرده یا ناامید هستند، اما ناراحتی شدید و درد عاطفی لزوماً نشانه بیماری روانی نیست.

• باور اشتباه: اگر کسی برای خودکشی مصمم باشد، هیچ چیزی مانع او نمی‌شود.

واقعیت: حتی یک فرد بسیار افسرده احساسات متفاوتی در مورد مرگ دارد و احساسات او بین میل به زندگی و میل به مردن در نوسان است. این شخص، به جای اینکه مرگ را بخواهد، فقط می‌خواهد که دردش متوقف شود؛ انگیزه‌ی او برای پایان دادن به زندگی، همیشگی نیست ولی گاهی ممکن است این انگیزه آنقدر زیاد شود که …

• باور اشتباه: افرادی که با خودکشی می‌میرند افرادی هستند که تمایلی به کمک گرفتن نداشتند.

واقعیت: بسیاری از افراد سعی می‌کنند قبل از اقدام به خودکشی از دیگران کمک بگیرند. مطالعات نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد از قربانیان خودکشی در شش ماه قبل از مرگ خود به دنبال کمک روانی بوده اند.

• باور اشتباه: صحبت در مورد خودکشی ممکن است به یک نفر این ایده را بدهد که خودش را بکشد.

واقعیت: شما با صحبت در مورد خودکشی به کسی ایده خودکشی نمی‌دهید. بلکه برعکس: صحبت آشکار و صادقانه در مورد افکار و احساسات خودکشی می‌تواند به نجات یک زندگی کمک کند.

علائم هشدار دهنده خودکشی

هرگونه صحبت یا رفتار خودکشی را جدی بگیرید. این گفتارها و رفتار، فقط یک علامت هشدار نیست که فرد به خودکشی فکر می‌کند، بلکه یک فریاد ناخودآگاه او برای کمک هستند.

بیشتر افرادی که قصد خودکشی دارند، علائم یا علائم هشدار دهنده ای از این تصمیم خود نشان می‌دهند. بهترین راه برای جلوگیری از خودکشی این است که این علائم هشدار دهنده را بشناسید و بدانید که در صورت مشاهده آنها چگونه واکنش نشان دهید. اگر فکر می‌کنید که یکی از دوستان یا اعضای خانواده تان به خودکشی فکر می‌کند، می‌توانید با اشاره به راه‌های جایگزین، نشان دادن علاقه و اهمیتی که برای او  قائل هستید و صحبت کردن با یک پزشک یا روانشناس در پیشگیری از خودکشی او نقش مهمی داشته باشید.

به طور خلاصه علائم هشدار دهنده اصلی برای خودکشی عبارتند از

• صحبت کردن در مورد کشتن خود یا آسیب رساندن به خود
• صحبت یا نوشتن زیاد در مورد مرگ
• گشتن به دنبال وسایلی که می‌تواند در برای خودکشی استفاده شود
• مانند سلاح و مواد مخدر، دارو و ….

اگر فرد دارای اختلال خلقی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی باشد، اعتیاد داشته باشد، قبلا اقدام به خودکشی کرده باشد یا سابقه خانوادگی خودکشی داشته باشد، این سیگنال ها خطرناک تر هستند.

یک علامت هشداردهنده ظریف تر، اما به همان اندازه خطرناک از خودکشی، ناامیدی است. مطالعات نشان داده اند که ناامیدی یک پیش بینی کننده قوی خودکشی است. افرادی که احساس ناامیدی می‌کنند ممکن است در مورد احساسات “غیر قابل تحمل” صحبت کنند، آینده تیره ای را پیش بینی کنند و اظهار کنند که چیزی برای انتظار ندارند.

درباره علائم هشدار دهنده خودکشی بیشتر بدانیم

• صحبت در مورد خودکشی: هر گونه صحبت در مورد خودکشی، مرگ یا آسیب رساندن به خود، مانند “کاش به دنیا نمی‌آمدم”، “این زندگی ارزش ادامه دادن ندارد”، “هیچ چیزی قرار نیست تغییر کند” “بهتر است بمیرم.”

• سرچ کردن درباره وسایل کشنده :جستجوی دسترسی به اسلحه، قرص، چاقو یا سایر اشیایی که می‌توانند برای خودکشی استفاده شوند.
• فکر کردن بیش از اندازه به مرگ: تمرکز غیرمعمول روی موضوع مرگ، مردن یا خشونت. نوشتن شعر یا داستان در مورد مرگ.
• نداشتن امید به آینده :احساس درماندگی، ناامیدی، و به دام افتادن (“هیچ راهی برای خروج از وضعیت فعلی ندارم”). داشتن این باور که هیچ چیز، هیچوقت بهتر نمیشود یا تغییر نخواهد کرد.
• نفرت از خود: احساس بی ارزشی، گناه، شرم و نفرت از خود. احساس اضافه بودن (“بدون من همه چیز بهتر میشود”).
• سامان دادن به امور: نوشتن وصیت نامه یا بخشیدن اموال با ارزش برای اعضای خانواده.
• خداحافظی، ملاقات یا تماس غیرمعمول یا غیرمنتظره با خانواده و دوستان. خداحافظی کردن با دیگران طوری که آخرین باری است که آنها را میبینند.
• کناره گیری از دیگران:کناره گیری از دوستان و خانواده. افزایش انزوای اجتماعی میل به تنها ماندن. اگر فردی مدت زیادی است که این رفتار را دارد، ممکن است به  طرحواره انزوای اجتماعی و احساس بیگانگی دچار باشد و نیاز به مشاوره روانشاسی و طرحواره درمانی داشته باشد.
• رفتارهای خود ویرانگر: افزایش مصرف الکل یا مواد مخدر، رانندگی بی احتیاطی، رابطه جنسی ناایمن. ریسک‌های غیرضروری را به گونه‌ای انجام می‌دهند که انگار آرزوی مرگ دارند.
• احساس آرامش ناگهانی – احساس آرامش و شادی ناگهانی پس از افسردگی شدید می‌تواند به این معنی باشد که فرد تصمیم به خودکشی گرفته است چون میداند قرار است این درد و رنجها به پایان برسند.
• سایر علائم هشداردهنده که به یک چارچوب ذهنی درباره خودکشی اشاره می‌کنند عبارتند از: تغییرات خلقی چشمگیر یا تغییرات ناگهانی شخصیت، مانند تغییر از حالت برون‌رفتاری به گوشه‌گیری یا از رفتار خوب به سرکشی. کسی که به خودکشی فکر میکند، ممکن است علاقه خود را به فعالیت های روزانه از دست بدهد، به ظاهر خودش بی اهمیت شود در عادات غذایی یا خواب خود یا تغییرات بزرگی را نشان دهد.

پیشگیری از خودکشی

نکته 1 پیشگیری از خودکشی: اگر نگران هستید صحبت کنید

اگر علائم هشدار دهنده خودکشی را در فردی که به او اهمیت می‌دهید مشاهده کردید، ممکن است برایتان این سوال پیش بیاید که آیا حرف زدن درباره این مسئله ایده خوبی است یا خیر. اگر اشتباه کنید چه؟ اگر فرد عصبانی شود چه؟ در چنین شرایطی، طبیعی است که احساس ناراحتی یا ترس داشته باشید. اما هر کسی که در مورد خودکشی صحبت می‌کند یا علائم هشدار دهنده دیگری را نشان می دهد به کمک فوری نیاز دارد؛هر چه زودتر بهتر.

صحبت کردن با یک دوست یا یکی از اعضای خانواده در مورد افکار و احساسات خودکشی می‌تواند برای هر کسی بسیار دشوار باشد. اما اگر مطمئن نیستید که فردی قصد خودکشی دارد یا خیر، بهترین راه برای کشف این موضوع این است که بپرسید. نگران نباشید! اینکه به یک فرد اهمیت میدهید، نمیتواند باعث شود او خودکشی کند. اگر به فردی که قصد خودکشی دارد، فرصت بدهید تا احساساتش را بیان کند، می‌تواند از تنهایی و احساسات منفی فروخورده رهایی یابد و از اقدام به خودکشی جلوگیری کند.

چگونه با فردی که قصد خودکشی دارد، سر صحبت را باز کنیم؟

ممکن است شروع صحبت در این مورد، برای ما سخت باشد به همین دلیل، در این قسمت، راههای شروع گفتگو را بیان میکنیم. البته  بهتر است به این نکته توجه کنید که این جمله ها، تنها راههای شروع صحبت نیستند.

“من جدیدا نگرانت شدم”: احساس میکنم جدیدا خیلی عوض شده ای و همش به این فکر میکنم که حال روحی ات چطور است؟

میخواستم باهات تماس بگیرم چون حس میکنم جدیدا یکم اخلاقت عوض شده.

سوالاتی که می‌توانید بپرسید:

“از کی احساس کردی حالت خوب نیست؟”

“آیا اتفاقی افتاده که باعث شده اینجوری احساس کنی؟”

“چطور می‌تونم به بهترین شکل ازت حمایت کنم؟”

“به این فکر کردی که از کسی کمک بگیری؟”

برای اینکه به او کمک کنید، چه جملاتی به کارتان می‌آیند؟

در ادامه، جملاتی که میتوانند به فرد کمک کنند تا از خودکشی منصرف شود، ذکر شده اند:

“تو توی این موقعیت تنها نیستی. من بخاطر تو اینجام و میخوام بهت کمک کنم.

“شاید الان حرفمو باور نکنی، اما این احساس تو، بعدا تغییر میکنه.”

“شاید نتونم دقیقاً احساس تو رو درک کنم، اما بهت اهمیت می‌دم و می‌خوام کمک کنم تا حالت بهتر بشه.”

هنگام صحبت با فردی که قصد خودکشی دارد چه کاری انجام دهیم و چه کاری انجام ندهیم؟

در مواجهه با فردی که قصد خودکشی دارد چه کارهایی انجام دهیم و چه کارهایی انجام ندهیم؟ در این قسمت به این دو سوال مهم پاسخ میدهیم.

کارهایی که باید انجام دهیم

• خودتان باشید: اجازه دهید فرد بداند که شما به او اهمیت می‌دهید و تنها نیست. یافتن کلمات مناسب به اندازه نشان دادن نگرانی شما مهم نیست. پس فقط سعی کنید به او ثابت کنید برایتان مهم است. نیاز نیست برای این کار از کلمات عجیب و غریب استفاده کنید.
• گوش بدهید: اجازه دهید دوست یا عزیزتان احساسات خود را تخلیه کند. مهم نیست که گفتگو چقدر منفی به نظر می‌رسد، این واقعیت که فرد در حال صحبت کردن است، یک نشانه مثبت است.
• دلسوز باشید و قضاوت نکنید” فردی که قصد خودکشی دارد، با صحبت کردن در مورد احساسات خود کار درستی انجام می‌دهد، مهم نیست که شنیدن آن چقدر میتواند برای شما سخت باشد، چون مسلما به اندازه ی از دست دادن او، سخت نیست. پس به حرفهای او گوش کنید، با او همدلی کنید و او را قضاوت نکنید.
• پیشنهادهای امیدبخش بدهید: به عزیزتان اطمینان دهید که کمک در دسترس است و احساس خودکشی موقتی است. اجازه دهید فرد بداند که زندگی او برای شما مهم است.
• شخص را جدی بگیرید” اگر فردی که قصد خودکشی دارد جملاتی مانند “من خیلی افسرده هستم، نمی‌توانم ادامه دهم” را می‌گوید، از او بپرسید که آیا فکر خودکشی دارد یا خیر. به او اجازه دهید دردهایش را با شما در میان بگذارد. و نکته دیگر اینکه سعی نکنید رنج او را کم اهمیت جلوه دهید.

کارهایی که نباید انجام دهیم

• با او بحث کنید و از گفتن جملاتی مثل: «تو برای اینکه زنده بمونی دلیلهای زیادی داری»، «خودکشی تو به خانواده‌ات صدمه می‌زنه» یا «فقط از فکرش بیا بیرون» اجتناب کنید.
• نشان دهید از تصمیم او شوکه شده اید: اینکه بخواهید در مورد ارزش زندگی سخنرانی کنید، یا استدلال کنید که خودکشی اشتباه است، به او کمکی نمیکند.
• قول بدهید حرفهای او را به کسی نمیگویید و رازدار هستید: یک زندگی در خطر است و ممکن است برای ایمن نگه داشتن فرد  از خودکشی لازم باشد با یک متخصص بهداشت روان صحبت کنید. اگر به او قول دهید که بحث های خود را محرمانه نگه دارید، ممکن است مجبور شوید قول خود را زیر پا بگذارید.
• خودتان را سرزنش کنید. شما نمی‌توانید افسردگی شخص دیگری را «رفع» کنید. خوشحالی دوست یا عزیز شما یا ناراحتی او مسئولیت شما نیست.

سخن نهایی

زیما اکیدا توصیه میکند مسئله ی خودکشی را جدی بگیرید. اگر در اطرافیان شما فردی وجود دارد که احتمال میدهید به خودکشی فکر میکند حتما به او کمک کنید. علاوه بر مطالب این نوشته، راههای زیر میتوانند به شما کمک کنند.

• سامانه طعم گیلاس
• اورژانس اجتماعی
• رزرو وقت مشاوره و یا تماس با مشاوران زیما
• مشاوره با سایر روانشناسانی که میشناسید
• و …

منابع

988lifeline.org

helpguide.org