از طرحواره‌ وابستگی چه می‌دانید؟

معنی طرحواره ممکن است برای بسیاری از افراد، ناآشنا باشد، بنابراین بهتر است در ابتدا با تعریف طرحواره آشنا شویم و پس از آن به طرحواره وابستگی بپردازیم.

طرحواره چیست؟

طرحواره یک ساختار دانشی است که به انسان ها کمک می‌کند تا جهان اطراف خود را تفسیر و درک کنند و در واقع روشی برای سازماندهی اطلاعات است که به مغز انسان اجازه می‌دهد، کارآمدتر کار کند. مفاهیم معاصر طرحواره در دهه های 1970 و 1980 تکامل پیدا کردند.

به طور کلی چهار نوع اصلی طرحواره وجود دارند که حول اشیا، خود، نقش ها و رویدادها متمرکزند. طرحواره‌ها را می‌توان در طول زندگی فرد تغییر داد و بازسازی کرد که البته برای انجام این کار، نیاز به دو فرآیند جذب و تطبیق داریم. جالب است بدانید، طرحواره‌ ها بر تأثیرگذاری نظریه‌ های یادگیری و هم چنین در روش‌ های آموزش معلمان نقش موثری را ایفا می کنند. از جمله طرحواره ها میتوان به طرحواره شکست و … اشاره کرد.

طرحواره وابستگی نوعی مشکل و اختلال است که منجر به وابستگی افراد و عدم کفایت آن‌ها برای انجام امور و کارهای روزمره می‌شود. این اختلال روانشناختی به نوعی ریشه در کودکی افراد داشته و می‌تواند در بزرگسالی پیامدهای ناگواری را برای شخص به همراه داشته باشد.

گروه روانشناسی زیما، در این نوشته، به معرفی این طرحواره، عوارض آن و اهداف درمانی آن می‌پردازد.

طرحواره وابستگی بی کفایتی

طرحواره وابستگی بی کفایتی یک اصطلاح روانشناختی است که تمایل افراد به احساس بی کفایتی را در بسیاری از زمینه های زندگیشان توصیف می کند. این احساس معمولاً از تجربیات آسیب زا ناشی می شود، مانند تجربیات مربوط به سوء استفاده یا بی توجهی در دوران کودکی، که می تواند اعتماد فرد را به خود و دیگران دشوار کند.

طرحواره وابستگی، ناشی از اتفاقاتی است که در دوران کودکی برای افراد می افتد. این دسته از افراد بدون کمک دیگران، با مشکلاتی مانند تصمیم گیری، تفکیک درست و نادرست، حل مشکلات روزمره، مدیریت پول و …. مواجه می‌شوند. به همین دلیل است که احساس انفعال و درماندگی می‌کنند و به دنبال کسی هستند که از آن ها حمایت کند و کارهایشان را برایشان انجام دهد.

نشانه‌های طرحواره وابستگی

دو عنصر اساسی طرحواره وابستگی/بی کفایتی، عدم کفایت و وابستگی افراد به دیگران است. چنین افرادی، زمان مواجه شدن با مشکلات احساس می‌کنند که این مشکل و کمبود را به تنهایی نمی‌توانند، برطرف کنند و حتی ممکن است، برای رفع آن به افرادی مانند والدین، شرکا، دوستان، روسای خود  و یا حتی درمانگران اعتیاد پیدا کنند.

متاسفانه بسیاری از افرادی که طرحواره وابستگی دارند، برای این که مستقل‌تر یا باکفایت تر به نظر برسند، به جای این که درمان شوند، به احتمال زیاد به دنبال یک قرص جادویی یا یک متخصص هستند که به آن ها بگوید چه کاری انجام دهند. شعار همیشگی این افراد، این است: “من ناتوانم، بنابراین به دیگران نیاز دارم.”

لازم به ذکر است افرادی که طراحواره‌ی وابستگی دارند ممکن است با مشکلات دیگری مانند اضطراب، افسردگی، علائم جسمی یا ترس از رها شدن توسط فردی که به او وابسته هستند را هم داشته باشند.

طرحواره وابستگی با خود نشانه‌هایی به همراه دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

• اگر طرحواره وابستگی دارید، ممکن است به طور مرتب و در دفعات زیاد به کمک دیگران نیاز داشته باشید، هنگام انجام کارهای جدید سؤالات زیادی بپرسید، به طور مکرر در مورد تصمیمات خود مشاوره بگیرید، در مدیریت امور مالی خود دچار مشکل شوید. معمولا مسئولیت‌های اضافی (مانند ترفیع در محل کار) را رد کنید، از پذیرفتن کارهای جدید اجتناب کرده و در صورت بروز مشکل به راحتی تسلیم شوید.
• تنها رانندگی کردن، می‌تواند برای شما سخت باشد. چون نگران گم شدن یا خرابی ماشین هستید.
• از آنجایی که اعتماد به نفس ندارید، نمی‌توانید وظایف خود را به خوبی انجام دهید و همین امر شما را وارد یک چرخه‌ی مخرب می‌کند که روز به روز ضعیف‌تر می‌شوید و روز به روز پسرفت می‌کنید.
• از تنها ماندن و شروع فعالیت‌های جدید واهمه دارید و اجتناب می‌کنید.
• در تصمیم گیری مشکل دارید.
• ممکن است برای مواجه شدن با مشکلات احتمالی، دچار ترس و فوبیا شوید.
• گاهی از کارکردهای عملی و مهارت‌های زندگی روزمره بی اطلاع هستید.
• ممکن است در هیچ دوره‌ای از زندگی خود، تنها زندگی نکرده باشید.
• از تصمیم‌گیری های مهم و ایجاد پیشرفت در زندگی خود اجتناب می‌کنید. به این ترتیب به دیگران وابسته نخواهید شد. اما نمی‌توانید کاری را که باید انجام دهید.

علائم فوق می توانند در جهت مخالف هم ایجاد شوند. حتی با وجود طرحواره وابستگی ممکن است، ادعا کنید که هر کاری را می‌توانید به تنهایی انجام دهید و برای کمک گرفتن از دیگران، به کسی اعتماد نمی‌کنید، اما همیشه در درون خود این احساس بالقوه را دارید که این بار موفق نخواهید شد.

بررسی عوامل ایجاد کننده طرحواره وابستگی

در ادامه به عوامل ایجاد کننده طرحواره وابستگی می‌پردازیم.

حمایت افراطی والدین

برخی از خانواده‌ها ممکن است، بیش از حد از کودکان خود محافظت کنند و طوری با آنها رفتار کنند که گویی کوچک تر از سن واقعی شان هستند و حتی ممکن است، به جای آنها تصمیم بگیرند. چنین والدینی، مراقب تمام جزئیات زندگی فرزندشان هستند و همین امر باعث می‌شود تا فرزند نحوه مراقبت از خودش را یاد نگیرد.

چنین خانواده‌هایی مسئولیت کمی به فرزند خود می دهند و یا اصلا مسئولیتی نمی‌دهند و حتی تا جایی پیش می‌روند که تکالیف فرزند را هم بجای اون انجام می‌دهند. فرزندانی که در چنین خانواده‌هایی زندگی می‌کنند، در هیچکدام مراحل زندگی خود، هویتی جدا از خانواده خود را احساس نمی‌کنند.

این والدین، در کارهای روزمره، بیش از حد از مهارت‌‌ها و ایده‌ های فرزندشان انتقاد می‌کنند و ممکن است هنگام راه ‌اندازی یک کسب ‌و کار جدید با توصیه‌ها و دستورالعمل‌‌های بیش از حد باعث سردرگمی وی شوند.

در مجموع، این دسته از والدین، آنچنان محیط امنی برای فرزندان فراهم می‌کنند که فرزندان در خانه با هیچ شکستی مواجه نمی‌شوند و اولین شکست‌های خود را در خارج از محیط امن خانه و خانواده تجربه می‌کنند.

حمایت تفریطی والدین

در مقابل حمایت افراطی برخی والدین، برخی دیگر نیز هستند که فرزندان خود را بیش از اندازه آزاد تربیت می‌کنند. به طور مثال ممکن است کودکان راهنمایی‌های لازم و کافی از والدین خود دریافت نکنند، در شرایط مختلف مجبور باشند به تنهایی تصمیم بگیرند، در دوران کودکی مانند یک بزرگسال رفتار کنند و از آن ها انتظار برود که کارهایی بزرگ‌تر از سن خود انجام دهند. این تفریط نیز یکی از عواملی است که به ایجاد طرحواره وابستگی منجر می‌شود.

عوارض ناشی از طرحواره وابستگی

افرادی که با مشکل طرحواره مواجهند، معمولا به دنبال اشخاصی می‌گردند که با طرحواره آن‌ها هماهنگی داشته باشد، حتی اگر به زندگی آن‌ها آسیب وارد کند.

انتخاب دوست و همراه و … برای افرادی که طرحواره وابستگی دارند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. زیرا این اشخاص، بیشتر به دنبال افرادی قوی، مسلط و محافظ می‌گردند تا به عنوان همسر یا دوست از آن ها مراقبت کند. این روابط ایجاد شده، به تداوم طرحواره کمک می‌کند و از آن جایی که شخص مجبور نیست تصمیم بگیرد و تجربه کند، هرگز نمی تواند از ظرفیت خود آگاه شود.

افرادی که طرحواره ‌های وابستگی دارند، معمولا تمایل دارند شرکایی با کفایت انتخاب کنند. آن‌ها دوست دارند همسرشان در هر محیطی با آن ها همراه باشد و این وضعیت ممکن است، پس از مدتی، احساس خشم همراه با غرق شدن در آن‌ها به وجود آورد.  در ادامه، به معرفی عوارض طرحواره وابستگی در روابط عاطفی و ازدواج می‌پردازیم.

• به عقاید همسرشان بیشتر از عقاید خود اعتماد دارند و همواره معتقدند او بهترین تصمیم را می‌گیرد.
• همه هزینه‌های زندگی و سوابق مالی توسط شریک زندگی شان اداره می‌شود.
• وقتی کار جدیدی را شروع می‌کنند، حتی اگر دانش و تجربه کافی در مورد آن داشته باشند، همیشه نظر شریک زندگی خود را جویا می‌شوند و به خود اعتماد ندارند.

اهداف درمانی در طرحواره وابستگی

هدف اصلی از درمان طرحواره وابستگی، افزایش احساس شایستگی و کاهش وابستگی به دیگران است. بنابراین درمانگر باید در طول درمان، آموزش اعتماد به نفس لازم را به مراجع بدهد تا وابستگی وی کاهش یابد و بتواند کارهایش را به تنهایی انجام دهد.

فردی که مشکل طرحواره‌ی وابستگی دارد، در حالت مطلوب درمان،  باید بتواند از وابستگی‌های ناسالم خود به دیگران دست بردارد و در مجموع توانایی فرد برای کنار گذاشتن وابستگی، کلید موفقیت درمان است.

بنابراین درمانگر باید مراجعان خود را به سمت این اهداف هدایت کند.

• از دیگران تقاضای کمک نداشته باشند.
• وظایف مربوط به خودشان را به تنهایی انجام دهند.
• پذیرای اشتباهاتشان، در زمان یادگیری و انجام کارها باشند.
• برای موفق شدن و انجام کارها پشتکار داشته باشند و به خودشان ثابت کنند که می‌توانند برای حل مشکلات، راهکار ارائه دهند.
• با سعی و خطا کردن، کارهای متفاوتی را انجام دهند و سعی کنند تا به قضاوت‌ها و حدس‌های خودشان اعتماد داشته باشند.

وابستگی و خشم

کسانی که دچار طرحواره وابستگی شده اند، نسبت به  تغییر وحشت دارند و در مقابل تغییر مقاومت می کنند، البته این مقاومت برای چنین افرادی حس امنیت دارد، اما باز هم احساس می کنند که به تله افتاده اند و این جنبه منفی چنین مشکلاتی است.

مبتلایان به طرحواره وابستگی، برای حفظ کردن وابستگی خود و تحت حمایت قرار گرفتن توسط دیگران، دست به کارهایی عجیب و غریب می‌زنند. این افراد، در پی وابستگی  به دیگران اجازه می‌دهند تا از آن ها سو استفاده شود و از بسیاری مواهب محروم شوند و برای این که دیگران را در کنار خود نگه دارند، از ده‌ها شگرد استفاده کرده و در رابطه با دیگران نقش آدمی مطیع و زیردست را ایفا می‌کنند.

این موارد باعث می شود تا چنین افرادی دچار خشم شوند. شاید در ظاهر نقش زیردست و مطیع را ایفا کنند و مایل باشند تا از فردی که به او وابسته اند، اطمینان و امنیت بگیرند، در حالی که سخت از او دلخور هستند و نمی توانند خشم خود را به طور سالم و درست بروز دهند، زیرا این افراد می ترسند، در صورت نشان دادن خشمشان، باعث دوری او شوند و این جنبه تاریک این اختلال است.

سخن آخر

در این مقاله با طرحواره وابستگی آشنا شدید، درباره نشانه ها و عوارض ناشی از این اختلال اطلاعاتی به دست آوردید و به این نتیجه رسیدید که این اختلال یکی از مهم‌ترین انواع طرحواره‌‌ها است که می‌تواند زندگی افراد را تحت تاثیر خود قرار دهد و از خود اثرات منفی به جای گذارد. برای مطالعه بیشتر در مورد طرحواره ها، نوشته‌ی چگونه با طرحواره‌ها برخورد کنیم را مطالعه کنید.

و در آخر اگر با خواندن این نوشته، به این نتیجه رسیدید که احتمالا طرحواره ی وابستگی دارید، بهتر است در ابتدا به یک درمانگر متخصص مراجعه کنید و با صبر و حوصله و پیگیری مستمر، نتایج اثربخش آن‌ را در زندگی تان مشاهده کنید. گروه روانشناسی زیما، به سرپرستی دکتر فاطمه امیرآبادی مراجعه نمایید.

منابع:

simplypsychology.org

cbtcognitivebehavioraltherapy.com

schemairan.ir

ofoghsalamat.com