طرحواره نقص و شرم، وقتی فکر میکنی بی‌ارزشی!

آیا نگرانی که بد و بی‌لیاقت هستی؟ یا دیگران از گذروندن وقت با تو لذت نمی‌برن؟ اغلب اوقات غرق خجالتی؟ افکاری مثلِ من بی‌ارزشم یا من احمقم! به ذهنت میاد؟ طرحواره نقص و شرم یکی از تله‌های بسیار رایجه. تا انتهای مقاله همراه زیما باش تا با طرحواره طرحواره نقص و شرم و تله‌ی بی‌ارزشی آشنا بشی.

طرحواره نقص و شرم چطور به وجود میاد؟

تله‌ی بی‌ارزشی از تجربیات دوران کودکی شکل میگیره. بچه‌هایی که در موقعیت‌های آزاردهنده بزرگ شدن. با هر بازخوردی که دریافت کردن، مستقیم و غیر‌مستقیم این پیام رو دریافت کردن که مقصری یا چیزی بد-شرم‌آور یا نقصی در تو وجود داره. اونها به ظاهر دوران کودکی خوبی داشتن، نیازهای مادیشون برآورده شد، اما نیازهای عاطفیشون تامین نشده. تو دروان کودکی، مهمترین نیاز یه بچه اینه که احساس کنه کسی او رو میپذیره. و به او اهمیت داده میشه. دیده میشه شنیده میشه! ممکنه از نظر عقلی بدونه که دوستش دارن اما باید اون رو احساس کنه. حس کنه کسی او رو در قلب خودش نگه میداره!

شاید در دوران کودکی برچسب منفی حساس، احمق و غیره خوردن. تجربه‌های منفی دوران مدرسه مثل مشکلات یادگیری یا عدم مهارت در ورزش هم میتونه باعث توسعه طرحواره نقص و شرم بشه.

در دوران کودکی ما این توانایی رو نداریم که بفهمیم والدین و مراقبان ما مقصر هستن. ما رفتار توهین‌آمیز یا سهل‌انگاره اونها نسبت به خودمون رو درست تعبیر می‌کنیم. و فکر کنیم اگه بچه بهتری بودم! اگر خوب و دوست‌داشتنی بودم، بیشتر دوستم داشتن.

واقعاً غم‌انگیزه ما شرمی رو درونی می‌کنیم که متعلق به ما نیست. این شرم سمی، متعلق به بزرگسالانیِ که با ما بدرفتاری کردن.

طرحواره نقص و شرم یا تله‌ی بی‌ارزشی چه تاثیری در زندگی ما داره؟

تله‌ی بی‌ارزشی یکی از فراگیرترین طرحواره‌هاس. شاخه‌های اون به تمام زمینه‌های زندگی ما میرسه و مانع از برآورده شدن بسیاری از نیازهای عاطفی ما میشه.

این طرحواره تأثیر عمیقی روی روابط ما داره. از ایجاد ارتباطات صمیمی جلوگیری میکنه. انقدر متقاعد شدیم که مشکلی در ما وجود داره که نمیخوایم کسی بهمون نزدیک بشه. چون با خودمون فکر می‌کنیم، اگر واقعاً ببینن من کی هستم، دیگه نمیخوان منو بشناسن و بهم نزدیک بشن.

به ندرت احساسات و نیازهای واقعیمون رو بیان می‌کنیم و در نهایت احساس تنهایی می‌کنیم. زیر پوستمون احساس عمیق شرم داریم که در کنار افراد دیگه باعث اضطرابمون میشه. این طرحواره باعث ایجاد افسردگی میشه. از خودمون متنفر میشیم. منتقد درونی ما باعث میشه احساس بیهودگی کنیم. معمولاً اعتماد به نفس نداریم و عزت نفسمون پایینه. و اغلب اوقات مشکلات تصویر بدنی داریم.

رفتارهای معمول در طرحواره بی‌ارزشی

• به انتقاد و طرد شدن حساسیت بیش از حد نشون میدیم.
• خودمون رو بی‌ارزش میکنیم و به دیگران اجازه میدیم با ما بدرفتاری کنن.
• مسئولیت مشکلاتی که در اون مقصر نیستیم به عهده می‌گیریم.
• شرکای منتقد و طردکننده انتخاب می‌کنیم.
• در روابط ناکارآمد می‌مونیم به این دلیل که فکر می‌کنیم “خوش شانس” هستیم که کسی ما رو تحمل میکنه.

این طرحواره میتونه رفتار‌های اعتیادآور به ویژه غذا و الکل رو تحریک کنه. و برای جبران نیازهای عاطفی برآورده نشده به غذا خوردن پناه ببریم.یا برای جبران احساس شرم و تنهایی و نفرت از خودمون، با الکل بی‌حس بشیم.

سه حالت مقابله با طرحواره نقص و شرم

• اطراف خودمون رو از افرادی که دایماً از ما انتقاد میکنن احاطه کردیم. تا با تحقیر ما باورهامون در مورد خودمون رو تایید کنن.
• از نشون دادن افکار و احساسات خودداری می‌کنیم و مطمئن میشیم که دیگران نمی‌تونن اونقدر به ما نزدیک بشن که قضاوتمون کنن.
• احساس نقص و وشرممون رو با انتقاد شدید از دیگران جبران می‌کنیم. این به ما اجازه میده تا احساسات مثبتمون رو حفظ کنیم.

درمان تله‌ی بی‌ارزشی

خبر خوب اینه که طرحواره نقص و شرم قابل درمانه. طرحواره درمانی کمک میکنه منتقد درونیمون رو ساکت کنیم. و بزرگسال سالم خودمون رو بسازیم و یاد بگیریم نیازهای عاطفی اصلیمون رو تأیید کنیم. در واقع متوجه می‌شیم که هیچ مشکلی درباره ما وجود نداره. این تربیت اشتباه بود که باعث ایجاد این طرحواره شد. و شرم رو به جایی که به اون تعلق داره برمی‌گردونیم. گروه روانشناسی زیما با برگزاری کارگاه‌ها و پکیج‌ از پیله تا پروانه طرحواره درمانی برای دستیابی به یک زندگی بهتر در کنار شماست.

ادامه مقاله تله بی‌ارزشی رو در سری مقالات زیما دنبال کنید.